مواد شیمیایی خطرناک {مواد سمی}

مواد شیمیایی خطرناک به بخشی ناگوار از زندگی روزمره ما تبدیل شده اند. از غذایی که می‌خوریم گرفته تا هوایی که تنفس می‌کنیم، قرار گرفتن در معرض این مواد شیمیایی بخشی از زندگی ما است. مواد شیمیایی سمی خطرات جدی برای سلامتی دارند که می‌توانند در کوتاه مدت و بلندمدت بر سلامتی ما تأثیر بگذارند. خواه نگران آلاینده‌های محیطی، آلاینده‌های صنعتی یا عوامل جنگ شیمیایی باشید، داشتن آگاهی اولین خط دفاعی شما است، به ویژه در برابر برخی مواد شیمیایی خاص.

مواد سمی چیست؟

مواد شیمیایی سمی موادی هستند که می‌توانند از طریق روش‌های مختلف به موجودات زنده آسیب برسانند و دارای اثرات سمی هستند. این مواد خطرناک بدون اطلاع ما در بسیاری از محصولات و زندگی روزمره ما وجود دارند. سمیت یک ماده به عوامل متعددی از جمله خواص شیمیایی، غلظت و مسیر قرار گرفتن در معرض آن بستگی دارد.

برخی از مواد شیمیایی سمی مانند آزبست و آرسنیک به طور طبیعی وجود دارند. با این حال، هزاران ماده شیمیایی دارای ترکیبات مصنوعی هستند که برای مقاصد صنعتی یا کشاورزی ایجاد شده اند. صرف نظر از منشأ آنها، قرار گرفتن در معرض مواد سمی ، اگر به درستی مدیریت یا مهار نشود می‌تواند خطرات قابل توجهی برای سلامت انسان و محیط زیست ایجاد کند.

منابع رایج مواد شیمیایی سمی عبارتند از:

• فرآیندهای صنعتی و تولید
• آفت کش‌ها و کودهای کشاورزی
• محصولات مصرفی مانند پاک کننده‌ها و لوازم آرایشی
• آلاینده‌های محیطی در هوا، آب و خاک
• عوامل جنگ شیمیایی و سایر مواد تسلیحاتی

مسیرهای قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک

در حالی که استفاده و فروش مواد شیمیایی در فرآیندها، تولید و کالاها از بسیاری جهات فواید زیادی دارد، اما این مواد شیمیایی عامل خطرات شیمیایی نیز هستند. مسیرهای مختلفی برای قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی وجود دارد که شامل موارد زیر است :

• استنشاق : یعنی تنفس بخارات سمی یا ذرات شیمیایی کوچک
• جذب : تماس مستقیم با پوست با لمس یک ماده شیمیایی بدون هیچ گونه محافظتی مانند پوشیدن دستکش.
• تزریق : زمانی است که یک جسم یا سوزن تیز آلوده به طور تصادفی به بدن کارگر (مانند دست یا پا) نفوذ کند.
• بلع : زمانی است که سموم به طور تصادفی بلعیده شوند.

طبق توصیه osha برای کاهش مواجهه کارکنان با مواد شیمیایی سمی باید سیاست‌هایی برای کنترل‌ مهندسی و عملی اثرات مواد شیمیایی اعمال شود . در صورت عدم امکان کنترل‌های مهندسی یا عملی یا در حین اجرای کنترل‌های مهندسی، استفاده از ماسک تنفسی الزامی است.

منبع :(www.osha.gov)

طبقه بندی مواد شیمیایی خطرناک

اگر مواد شیمیایی خطرناک را از یک تامین کننده معتبر خریداری کنید به راحتی قابل شناسایی است. یک برچسب به ظرف چسبانده می‌شود و تامین کننده نیز برگه اطلاعات ایمنی مناسب (SDS) را برای آن ماده شیمیایی ارائه می‌دهد. SDS حاوی اطلاعاتی در مورد سمیت، فرار، قابلیت احتراق، خورندگی و سایر خطرات احتمالی ماده شیمیایی است. اگر محصول خطرناک باشد، هشدار مناسب و پیکتوگرام مربوطه را روی برچسب مشاهده خواهید کرد. برخی از نمونه‌هایی از پیکتوگرام‌هایی که معمولاً روی برچسب‌های شیمیایی چاپ می‌شوند در زیر نشان داده شده‌اند.

به گفته سایت pubchem ، سیستم هماهنگ جهانی طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی، توسط سازمان ملل متحد به عنوان راهی برای ایجاد توافق در مورد مقررات و استانداردهای شیمیایی کشورهای مختلف توسعه داده شد. این سازمان شامل معیارهایی برای طبقه‌بندی خطرات بهداشتی، فیزیکی و زیست‌محیطی و همچنین مشخص کردن اطلاعاتی است که باید روی برچسب‌های مواد شیمیایی خطرناک و همچنین برگه‌های اطلاعات ایمنی درج شود.

منبع : (pubchem.ncbi.nlm.nih.gov )

انواع مواد شیمیایی سمی

انواع مختلفی از مواد شیمیایی سمی وجود دارد که هر کدام برای سلامتی خطراتی به همراه دارد.

آفت کش‌ها

آفت کش‌ها به طور گسترده ای در کشاورزی برای کنترل آفات، علف‌های هرز و بیماری‌های گیاهی استفاده می‌شوند. قرار گرفتن در معرض این مواد شیمیایی خطرناک می‌تواند از طریق غذای آلوده، آب یا تماس مستقیم در حین استفاده رخ دهد.

برخی از آفت کش‌های سمی قابل توجه عبارتند از ارگانوفسفره‌ها، کاربامات‌ها، پیرتروئیدها و نئونیکوتینوئیدها یا نوعی از حشره کش‌ها . این مواد شیمیایی کشاورزی نه تنها بر انسان، بلکه روی زمینی که روی آن سمپاشی می‌شود نیز تأثیر می‌گذارد.

مواد شیمیایی صنعتی

بسیاری از مواد شیمیایی سمی در فرآیندهای صنعتی استفاده می‌شوند یا محصولات جانبی تولید هستند. این مواد می‌توانند هوا، آب و خاک را آلوده کنند و خطراتی را هم برای کارگران و هم برای جوامع اطراف ایجاد کنند. برخی از نمونه‌های مواد شیمیایی خطرناک صنعتی عبارتند از بنزن، فرمالدئید، وینیل کلرید و جیوه.

PFAS (مواد پر و پلی فلوئوروآلکیل)

PFAS گروهی از مواد شیمیایی مصنوعی هستند که در محصولات مصرفی مانند ظروف نچسب و لباس‌های مقاوم در برابر آب استفاده می‌شوند. این مواد به دلیل ماندگاری در محیط و بدن انسان اغلب به عنوان «مواد شیمیایی برای همیشه» شناخته می‌شوند.

آلودگی PFAS در سال‌های اخیر به یک نگرانی فزاینده تبدیل شده است، زیرا این مواد شیمیایی در منابع آب آشامیدنی وجود دارد. قرار گرفتن در معرض پلی فلوئور الکیل می‌تواند مشکلات مختلفی از جمله آسیب کبدی، مشکلات تیروئید، کاهش باروری و افزایش خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.

عوامل جنگ شیمیایی

در حالی که در زندگی روزمره با عوامل جنگ شیمیایی مواجه نیستیم ، اما دارای خطرناک ترین مواد شیمیایی سمی شناخته شده برای بشریت است. این مواد برای ایجاد آسیب شدید یا مرگ طراحی شده اند و می‌توانند خطرات قابل توجهی را در مناطق درگیری یا حملات تروریستی ایجاد کنند.
چند نمونه از عوامل جنگ شیمیایی شامل گاز سارین، عوامل عصبی VX، گاز خردل و گاز کلر. بر خلاف بسیاری از سموم دیگر که در طول زمان بر سلامتی تأثیر می‌گذارند، قرار گرفتن در معرض این مواد می‌تواند منجر به عوارض فوری و شدیدی مانند نارسایی تنفسی، تشنج و مرگ شود.

لیست مواد شیمیایی سمی

مواد شیمیایی خطرناک	حالت	عوارض	کاربرد
آرسنیک	جامد و غیر فلزی	آسیب به اندام‌ها ، سیستم عصبی و سرطان	آفت کش‌ها ، تولید شیشه و لوازم الکترونیکی
سرب	فلز سنگین	آسیب مغزی، کم خونی، بیماری کلیوی و حتی نقص مادرزادی	وسایل الکترونیکی، باتری ماشین‌ها، مجسمه‌ها و تجهیزات غواصی
بنزن	هیدروکربن حلقوی و معطر است که معمولاً در دمای اتاق مایع است	سرطان زا ، آسیب به مغز استخوان ، نقص عصبی و سیستم ایمنی بدن ، کم خونی	سوزاندن پلاستیک یا نفت خام و ذخیره آفت کش‌ها
کروم	عنصر کروم فلزی است که معمولاً با فلزات دیگر مخلوط می‌شود تا آلیاژهایی مانند فولاد ضد زنگ ایجاد کند	آسم، تحریک تنفسی و آسیب کلیه	به عنوان یک پوشش شیمیایی روی سطوح فلزی برای جلوگیری از اکسیداسیون استفاده می‌شود.
تولوئن	هیدروکربن معطر	آسیب اندام، درماتیت، اضطراب، خستگی عضلانی و سرگیجه	رقیق کننده رنگ و پاک کننده لاک ناخن، مواد منفجره (TNT)، چسب، مایعات اصلاح کننده و پاک کننده‌های لکه
کادمیوم	فلزی	آنفولانزا، آسیب ریه، بیماری کلیوی، مشکلات عصبی و سرطان	باتری‌های قابل شارژ و همچنین پوشش‌ها و سلول‌های خورشیدی
روی	یک ماده معدنی مهم و ضروری برای فرآیندهای بیولوژیکی طبیعی	تهوع و استفراغ به دلیل مشکلات معده، همراه با گرفتگی عضلات، سردرد و اسهال	لوله، باتری‌ها، ضد آفتاب‌ها، پمادهای دارویی و قطعات خودرو
جیوه	تنها فلز پایدار در حالت مایع در دمای اتاق	آسیب عصبی و اندام‌های داخلی مانند ریه‌ها، تیروئید و کلیه‌ها	دماسنج‌ها، فشارسنج‌ها، لامپ‌های بخار، پرکننده‌های دندان و واکسن‌ها

مواد شیمیایی خطرناک در خانه

بسیاری از ما تصور می‌کنیم محصولاتی که روزانه استفاده می‌کنیم بی خطر هستند، اما واقعیت این است که مواد شیمیایی مضر اغلب در طیف وسیعی از کالاهای مصرفی یافت می‌شوند. از غذایی که می‌خوریم گرفته تا لباس‌هایی که می‌پوشیم، مواد سمی می‌توانند در مکان‌های غیرمنتظره ای کمین کنند.

مواد سمی در محصولات کودکان

کودکان به دلیل بدن و رفتارهای در حال رشد خود در برابر اثرات مواد شیمیایی سمی آسیب پذیر هستند. متاسفانه مواد شیمیایی مضر در محصولات مختلف کودکان یافت شده است. فتالات‌ها یا مواد شیمیایی افزودنی به پلاستیک ها که انعطاف پذیری آن را افزایش می دهد با اختلالات هورمونی در ارتباط هستند، گاهی اوقات برای نرم کردن پلاستیک در اسباب بازی‌های کودکان استفاده می‌شوند. برخی از جواهرات ارزان قیمت کودکان حاوی سرب است که یک نوروتوکسین قوی است.

مواد شیمیایی خطرناک در مواد غذایی

مواد مورد استفاده برای بسته بندی مواد غذایی ما نیز می‌تواند منبعی برای قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی باشد. فتالات‌ها اغلب در بسته بندی مواد غذایی پلاستیکی نرم یافت می‌شوند. PFAS اغلب در بسته بندی مواد غذایی مقاوم در برابر چربی مانند بسته بندی‌های فست فود و کیسه‌های پاپ کورن مایکروویو استفاده می‌شود. بیسفنول که در برخی ظروف پلاستیکی و پوشش قوطی‌ها استفاده می‌شود، می‌تواند به مواد غذایی نفوذ کند.

ضد احتراق‌ها

بازدارنده‌های شعله برای بهبود ایمنی بسیاری از اقلام قابل اشتعال مانند مبلمان و لوازم الکترونیکی استفاده می‌شود. این مواد به دلیل داشتن مواد شیمیایی سمی ، خطراتی را به همراه دارند. به عنوان مثال دی فنیل اترهای پلی برومینه که زمانی به طور گسترده برای تولید فوم مبلمان استفاده می‌شد، با مشکلاتی مانند تیروئید و رشد عصبی همراه هستند.

مواد شیمیایی خطرناک در کرم‌ها

بسیاری از وسایل مراقبت شخصی حاوی مواد شیمیایی بسیار مضری هستند. فتالات‌ها در بسیاری از محصولات مراقبت شخصی یافت می‌شوند و اغلب در عطرها نیز استفاده می‌شوند. پارابن‌ها که می‌توانند باعث مشکلات هورمونی شوند، به طور گسترده ای به عنوان نگهدارنده در لوازم آرایشی استفاده می‌شوند . فرمالدئید که به عنوان یک سرطان زا شناخته شده است، در برخی از محصولات صاف کننده مو و لاک‌های ناخن یافت می‌شود.

مسمومیت با مواد شیمیایی خطرناک

علائم قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی بسته به ماده خاص، مدت زمان قرار گرفتن در معرض آن و عوامل فردی می‌تواند بسیار متفاوت باشد. برخی از علائم رایج قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی شامل مشکلات تنفسی، سوزش چشم، سوختگی‌های شیمیایی و علائم عصبی مانند گیجی، لرزش و تشنج است. قرار گرفتن در معرض طولانی مدت می‌تواند منجر به عواقب شدیدتری مانند سرطان، آسیب اندام، مشکلات تولید مثل، نقایص مادرزادی و اختلالات عصبی شود.

توجه به این نکته مهم است که علائم قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی ممکن است همیشه فوراً بروز نکند. برخی از مشکلات سلامتی ممکن است در طول زمان ایجاد شوند و در صورت مشکوک شدن به قرار گرفتن در معرض مواد خطرناک، حتما به پزشک مراجعه کنید.

نتیجه گیری

از محصولات خانگی روزمره گرفته تا آلاینده‌های صنعتی و حتی عوامل جنگ شیمیایی ، تهدید مواد شیمیایی خطرناک همیشه وجود دارد. دانش و آمادگی ابزار قدرتمندی برای محافظت از خود در برابر این مواد خطرناک هستند. با اطلاع از مواد سمی، انتخاب‌های آگاهانه و آماده شدن برای شرایط اضطراری احتمالی می‌تواند بسیاری از خطرات ناشی از این مواد شیمیایی را کاهش دهد. انتخاب محصولات مصرفی ایمن تر، حمایت از مقررات سختگیرانه تر یا سرمایه گذاری در تجهیزات حفاظتی می‌تواند شما را کمتر در معرض خطر قرار دهد. هوشیار باشید، مطلع باشید و ایمنی خود را در یک چشم انداز شیمیایی پیچیده در اولویت قرار دهید.

سوالات متداول مواد شیمیایی سمی