ایزوپروپیل الکل با فرمول C3H8O که با نام‌های ایزوپروپانول، IPA و 2-پروپانول شناخته می‌شود، یک الکل مالشی است که با بوی قوی‌اش قابل تشخیص است. ایزوپروپانول محصولی فرار، قابل اشتعال و چندمنظوره است که کاربردهای متنوعی در صنایع مختلف دارد از پزشکی و داروسازی گرفته تا چاپ، الکترونیک و خودرو کاربرد گسترده‌ای دارد. این الکل به دلیل خواص ضدباکتریایی‌اش در حوزه بهداشت به عنوان ضد عفونی‌کننده کاربرد زیادی دارد. در مصارف صنعتی و آزمایشگاهی معمولا از IPA 99% استفاده می‌شود. در این مقاله، کاربرد ایزوپروپیل الکل در صنایع مختلف و ویژگی‌های آن به طور کامل بررسی شده است.
انواع ایزوپروپیل الکل
گریدهای مختلفی از ایزوپروپیل الکل در بازار وجود دارد که شامل گرید صنعتی، دارویی و ACS (گرید اسپکتروفتومتری) می‌شود. برخی از کاربردهای گریدهای مختلف آن شامل :
۱- صنعتی
این نوع ایزوپروپیل الکل معمولاً به عنوان یک حلال و پاک‌کننده صنعتی و به عنوان ماده اولیه برای مشتقات استفاده می‌شود. این ماده برای انواع کاربردهای غیرپزشکی، از جمله پاک‌کننده و تمیزکننده عمومی، به عنوان پاک‌کننده برای بردهای مدار چاپی (PCB)، پوشش‌های سطحی، جوهرها و پاک‌کننده‌های مختلف خانگی وتجاری استفاده می‌شود. از آنجایی که IPA صنعتی یا گرید فنی با استانداردهای خلوص پایین‌تری نگهداری می‌شود، برای مصارف پزشکی، غذایی یا دارویی تأیید نشده است.
۲- پزشکی و دارویی
این ایزوپروپیل الکل در طیف گسترده‌ای از کاربردها، از جمله تولید دارو، دستمال مرطوب پزشکی و همچنین محصولات مراقبت شخصی را پوشش می‌دهد. انتظار می‌رود خلوص آن کمی بالاتر از درجه صنعتی باشد.
۳-آرایشی و بهداشتی
در مقایسه با گرید پزشکی از استاندارد خلوص بالاتری برخوردار است. این محصول در کاربردهایی از جمله محصولات آرایشی و بهداشتی و مراقبت شخصی و الکل مالشی استفاده می‌شود.
کاربردهای ایزوپروپیل الکل در صنایع مختلف
| حلال | برای روغن‌های ضروری، رزین‌ها، آلکالوئیدها و چسب‌ها |
| ضدعفونی‌کننده | مورد استفاده در ضدعفونی‌کننده‌های دست، سواب‌های پزشکی و پاک‌کننده‌های سطوح |
| عامل یخ‌زدا | مورد استفاده در هوانوردی و جابجایی سوخت |
| نگهدارنده | در لوازم آرایشی و دارویی |
| معرف آزمایشگاهی | برای رسوب DNA، تمیز کردن اسلاید و استریل کردن سطوح |
پزشکی و داروسازی
در داروسازی برای ایجاد، خالص‌سازی و تجزیه و تحلیل ترکیبات و همچنین برای رفع آلودگی راکتورها از ایزوپروپیل یا IPA 99% استفاده می‌شود. برای سنتز اسیدهای آمینه و برای پلی‌پپتیدها، ایزوپروپیل الکل به عنوان یک حلال پروتون‌دار برای بسیاری از واکنش‌های آلی چند مرحله‌ای به کار می‌رود.
ایزوپروپیل الکل در پزشکی برای ضد عفونی کردن محیط و تجهیزات نقشی اساسی دارد. قبل از تزریق برای کاهش خطر عفونت، روی پوست مالیده می‌شود. همچنین برای ضدعفونی کردن ابزار و سطوح پزشکی در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها استفاده می‌شود و شیوع میکروب‌ها را به حداقل می‌رساند.
الکترونیک
ایزوپروپیل الکل برای تمیزکردن تجهیزات الکترونیکی از جمله صفحه کامپیوتر، پین‌های تماسی در کارتریج‌های ROM، سیم و کابل‌ها، صفحه کلید، نوار مغناطیسی، لیزرهای درایو نوری و بسته‌های IC استفاده می‌شود. ایزوپروپیل الکل در الکترونیک، قطعات را بدون برجای گذاشتن هیچ گونه رد و آسیبی تمیز می‌کند. برای پاک کردن LCD و اثر انگشت بر روی CD و DVD بدون آسیب بر روی سطح آن کارایی خوبی دارد.
صنعت خودرو
برای تمیز کردن سطحی و عمقی بدنه، تجهیزات و داخل خودرو از الکل ایزوپروپیل استفاده می‌شود. به دلیل اینکه در سطح مولکولی، می‌تواند ترکیبات غیرقطبی مانند چربی‌ها، روغن‌ها و بنزین را از بین ببرد. سایر کاربردهای ایزوپروپیل الکل در اتومبیل شامل :
- برای حذف روغن‌های قدیمی و موم از سطح رنگ قبل از پولیش کردن
- از بین بردن بخار از شیشه جلو، پنجره‌های ماشین یا آینه‌ها
- پاک کردن برچسب‌های باقیمانده در بدنه خودرو
- مواد افزودنی برای سوخت اتومبیل
کاربرد در صنعت چاپ و پوشش دهی سطوح
ایزوپروپیل الکل به عنوان حلال شیمیایی در صنعت چاپ برای تمیز کردن تجهیزات از ایزوپروپیل الکل استفاده می‌شود که علاوه بر افزایش طول عمر ماشین آلات، کیفیت چاپ را تضمین می‌کند.
محصولات آرایشی و بهداشتی
ایزوپروپیل الکل به عنوان رقیق‌کننده، ضد کف یا سورفکتانت در افترشیوها، محصولات حمام، لوازم آرایشی، ضدعفونی‌کننده‌های دست، لوسیون‌ها و عطرها استفاده می‌شود. همچنین این ماده به طور گسترده در محصولات ناخن مصنوعی، مراقبت از ناخن برای ساخت لاک و تمیز کردن ناخن‌ها استفاده می‌شود. در سالن‌های زیبایی از IPA 99% برای تمیز کردن و ایجاد درخشندگی بالا در سطح ناخن استفاده می‌کنند.
ایزوپروپیل الکل در صنایع غذایی
ایزوپروپیل الکل (IPA) در درجه اول به عنوان یک ماده ضدعفونی‌کننده برای تجهیزات و سطوح تماس با مواد غذایی استفاده می‌شود و از شیوع آلاینده‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین به عنوان یک حلال در تهیه طعم‌دهنده‌ها، عطرها و مواد نگهدارنده مواد غذایی به کار می‌رود. برای استفاده از ایزوپروپیل الکل در صنایع غذایی باید دارای “درجه غذایی” یا FCC (کدکس مواد شیمیایی مواد غذایی)باشد که خلوص خاص و استانداردهای کیفیت مواد تشکیل دهنده را برای محصولات مورد نظر برای مصرف انسان تضمین می‌کند.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ایزوپروپیل الکل
ایزوپروپیل الکل مایعی فرار و بی‌رنگ با بوی تند و کپک‌زده مانند الکل صنعتی است. در اینجا به برخی از خواص کلیدی آن اشاره می‌کنیم:
| فرمول مولکولی | CH3CHOHCH3 |
| نقطه جوش | ۸۲ درجه سانتیگراد |
| نقطه ذوب | 88- درجه سانتیگراد |
| دانسیته | حدود ۰.۷۹ گرم بر سانتی متر مکعب در دمای ۲۰ درجه |
خواص ضد میکروبی
ایزوپروپیل الکل به عنوان ضد عفونی‌کننده در برابر انواع میکروارگانیسم‌ها، از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها بسیار مؤثر است. این ماده با تجزیه پروتئین‌ها و اختلال در غشاهای سلولی، میکروب‌ها را از بین می‌برد.
حلالیت
ایزوپروپیل الکل به عنوان یک حلال، می‌تواند انواع ترکیبات غیرقطبی را در خود حل کند. روغن‌ها، گریس‌ها و سایر مواد را تجزیه می‌کند. بنابراین عملکرد خوبی در پاک‌سازی و ضد عفونی‌کننده سطوح دارد.
سرعت تبخیر
یکی از مزایای ایزوپروپیل الکل، سرعت تبخیر سریع آن است. پس از استفاده، به سرعت خشک می‌شود و هیچ اثری از خود باقی نمی‌گذارد، که برای تمیز کردن لوازم الکترونیکی و سایر سطوح حساس ایده‌آل است.
قابلیت اشتعال
ایزوپروپیل الکل قابلیت اشتعال بالایی دارد، بنابراین رعایت نکات ایمنی هنگام کار با آن اهمیت زیادی دارد. باید از شعله‌های آتش و منابع گرما دور بماند و در جای خشک و خنک نگهداری شود.
نکات ایمنی و نگهداری
- لباس مقاوم در برابر مواد شیمیایی بپوشید.
- برای کار طولانی مدت از دستکش نیتریل یا سیلورشیلد استفاده کنید.
- برای محافظت از چشم‌ها از عینک‌های محافظ پاشش با تهویه غیرمستقیم استفاده کنید
- برای جلوگیری از مشکلات تنفسی از ماسک‌های مورد تایید NIOSH استفاده کنید
- در کابینت ایمنی قابل اشتعال نگهداری شود.
- از جرقه، شعله و اکسیدکننده‌هایی مانند کلر، اسیدها و ایزوسیانات‌ها دور نگه داشته شود.
- برای جلوگیری از تجمع بخار، در محیطی با تهویه مناسب استفاده شود.
